अर्घाखाँची सिमेन्ट भारत निर्यात

• मनोरञ्जन शर्मा  ,भैरहवा

केही वर्षअघिसम्म सिमेन्ट तथा क्लिंकर दुवैमा भारतसँग आत्मनिर्भर रहेको नेपाल अब सिमेन्ट र क्लिंकर दुवै भारत निकासी गर्न सक्षम भएको छ । सोमबारमात्रै अर्घाखाँची सिमेन्ट उद्योगले भारतमा सिमेन्ट निर्यात सुरु गरेको छ । रुपन्देही जिल्लाको सियारी गाउँपालिकास्थित मैनहियामा रहेको अर्घाखाँची सिमेन्ट उद्योग नेपालकै ठूलो सिमेन्ट उद्योगमध्येको एक हो । उद्योगले भैरहवाको बेलहिया नाका हुँदै सिमेन्ट भारत निर्यात सुरु गरेको हो । भारतको उत्तरप्रदेश राज्यको महाराजगन्ज जिल्लाको आनन्दनगर र नौतनवास्थित सुभांसु एसोसिएट डिलरलाई ७० टन (एक हजार चार सय बोरा) सिमेन्ट निर्यात गरिएको उद्योगका प्रबन्ध निर्देशक राजेशकुमार अग्रवालले बताए ।

भारत सरकारको ब्यूरो अफ इन्डियन स्ट्यान्डर्ड्स (बिआईएस)ले अर्घाखाँची सिमेन्टको उत्पादनलाई गुणस्तर सम्बन्धी इन्डियन स्ट्यान्डर्ड्स इन्स्टिच्युट (आइएसआई) मार्क दिएलगत्तै अर्घाखाँची सिमेन्टको भारततर्फ निर्यात अघि बढेको अग्रवालले बताए । “सुरुवाती पहिलो दिन २ ट्रकमा ७० टन सिमेन्ट निर्यात भएको छ । विस्तारै निर्यात परिमाण बढछ,” उनले भने । भारतमा आईएसआई चिन्ह नलागेका सिमेन्ट आयात गर्न नपाइने व्यवस्था छ । नेपालबाट पनि एनएस मार्क नभएका सिमेन्ट निर्यात गर्न पाइँदैन । अर्घाखाँचीले भारतबाट असोज पहिलो साता आईएसआई चिन्ह पाएपछि सिमेन्ट निर्यात सुरु गरेको हो ।

चालू आर्थिक वर्षको बजेटमा सरकारले सिमेन्ट, छडलगायत ३० भन्दा बढी वस्तुमा निर्यात अनुदान दिने घोषणा गरेको थियो । जसअनुसार उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले निर्यात अनुदान कार्यविधि केही दिनअघि मात्रै संशोधन गरेको थियो । बजेटमा सरकारले ५० करोडभन्दा बढीको स्वदेशी उत्पादन विदेश निर्यात गर्ने उद्योगलाई ८ प्रतिशत अनुदान दिने घोषणा गरेको थियो । त्यसपछि विभिन्न उद्योगले भारतीय बजारमा आफ्नो उत्पादन निर्यात सुरु गरेका हुन् । यसअघि तानसेन सिमेन्ट र श्री स्टिल्सले आफ्नो उत्पादन भारत निर्यात सुरु गरिसकेका छन् । अर्घाखाँचीले ओपीसी र पीपीसी दुवैको गुणस्तर चिन्ह भारतबाट पाए पनि अहिले पीपीसी सिमेन्ट निर्यात सुरु गरेको हो । “भारतमा ओपीसीको तुलनामा पीपीसी अत्यधिक प्रयोग हुन्छ, त्यसैले हामीले पनि बजार अध्ययनपछि नै पीपीसी सिमेन्ट निर्यात गरेका हौं,” उद्योगका प्रबन्ध निर्देशक राजेश अग्रवालले भने । सरकारले ५० करोडभन्दा कम निर्यात गर्ने उद्योगलाई ४ प्रतिशत मात्रै अनुदान दिने जनाएको छ ।

उद्योगका सञ्चालक पशुपति मुरारकाले उद्योग स्थापना गर्दाको लक्ष्य पूरा भएको बताउँदै असोज ३१ गतेको दिन आफूहरुको लागि ऐतिहासिक भएको बताए । “अर्घाखाँची सिमेन्ट उद्योग स्थापना गर्दा नै लक्ष्य थियो भारत निर्यात गर्ने । आज सफल भएका छौं । मेरो जीवनको आज अत्यन्तै ऐतिहासिक र खुशीको दिन हो । हाम्रो उत्पादन भारतीय बजारमा जान सुरु गरेको छ,” मुरारकाले भने । सरकारले बजेटमा वस्तु नै तोकेर निर्यातमा अनुदानको घोषणाले नै निर्यात सहज भएको मुरारकाको भनाइ छ । “हाम्रो लागत त भारतीय सिमेन्टको भन्दा महँगो पर्छ । सरकारले अनुदान दिएकाले सहज भएको हो । निर्यातको वातावरण बनाउने सरकारलाई धन्यवाद भन्न चाहन्छौं,” उनले भने । नेपाली सिमेन्ट भारतीय सिमेन्टजत्तिको गुणस्तरयुक्त रहेको र सरकारले निर्यातमा दिएको अनुदानसँगै अन्य सुविधा थप गरे भारतीय सिमेन्टसँग सहज प्रतिष्पर्धा गरी बजारमा पकड जमाउन सजिलो हुने उनको तर्क थियो । भैरहवासँग सीमा जोडिएको भारतीय राज्य उत्तर प्रदेशमा सिमेन्ट उद्योग छैन । सबैभन्दा नजिक भनेको मध्यप्रदेश हो, जुन ८–९ सय किमी टाढा पर्छ उत्तर प्रदेशबाट । त्यसैले पनि नेपालका सिमेन्टहरुले भारतको उत्तर प्रदेशसँगै बिहार राज्यमा सजिलैसँग बजार पाउन सक्ने अनुमान छ । अहिले उद्योग सञ्चालनका लागि कोइला दक्षिण अफ्रिका लगायतका तेश्रो मुलुकबाट आउने गरेको छ । कोइला भारतकै दोश्रो बजारबाट आयात गर्न सके समयसँगै उत्पादन लागतसमेत घट्ने प्रबन्ध निर्देशक अग्रवाल बताउँछन् । “यसका लागि सरकारले पहल गर्नुपर्छ । जति बढी सामान हामी भारत लगायत अन्यत्र निर्यात गर्न सक्छौं, त्यति धेरै व्यापार घाटामा कमी आउँछ । त्यसैले निर्यातलाई दिगो बनाउने वातावरण सरकारले बनाइरहनु पर्छ,” उनले भने ।

अर्घाखाँची सिमेन्ट उद्योगले दैनिक उत्पादन क्षमता २ हजार २ सय टन राखेको छ । उद्योगले क्लिंकरसमेत उत्पादन गर्दै आएको छ । क्लिंकर पनि निर्यात गर्न सक्ने र छिटै भारतको बनारसमा निर्यात गर्ने तयारी गरिरहेको उद्योगका अर्का सञ्चालक गौरव अग्रवालले बताए । “नेपालमा सिमेन्ट उद्योगबाट उत्पादन बढिरहेकोले बढी भएको सिमेन्ट भारतीय बजारमा निर्यात गर्न सकिन्छ, जुन अहिले सुरु भएको छ,” उनले भने ।
भारतको उत्तर प्रदेश, बिहार र पश्चिम बंगालमा सिमेन्ट उद्योग र चुनढुंगा पनि छैन । यसले गर्दा पनि नेपाली सिमेन्ट भारतीय बजारमा प्रतिस्पर्धी बन्ने छ । ती राज्यका लागि नजिकको क्षेत्र भनेको छत्तिसगढ वा मध्य प्रदेश नै हो । त्यसैले पनि नेपाली सिमेन्टको बजार उत्तर प्रदेश, बिहार र पश्चिम बंगाल बन्न सक्छ । भारतिय बजारमा अर्घाखाँची सिमेन्टको मूल्य भारतीय मूल्यभन्दा कम रहने जनाइएको छ ।
अर्घाखाँची सिमेन्ट उद्योग २०६७ सालमा स्थापना भएको हो । सुरुमा क्लिंकर उत्पादन सुरु गरेको यो उद्योगले २०७१ सालबाट सिमेन्ट उत्पादन सुरु गरेको हो । उद्योगमा डेनमार्कको प्रविधि रहेको उद्योगका नायब महाप्रबन्धक कृष्ण पाण्डेले बताए ।