भैरहवा र वरपरका दुर्गा मन्दिरहरु

मनोरञ्जन शर्मा
भैरहवा ।

रूपन्देही सदरमुकाम सिद्धार्थनगर(भैरहवा)मा विभिन्न देबीदेबताका मन्दिरहरू छन् । विभिन्न धर्मप्रति आस्था राख्नेहरूको मन्दिर रहेको यस नगरमा देबी भवानीका विभिन्न मन्दिरहरू पनि छन्  । दसैंको समयमा घटस्थापना देखि नवमी सम्म दिनहुँ श्रद्धालुहरू शक्तिपीठमा (देबी मन्दिर) जाने गरेको पाइएको छ । बिहानै देखी बालबालिका, युवा,युवती मात्र होईन बृद्धबृद्धा समेत देवी मन्दिरहरुमा पूजाअर्चनाका लागी पुग्ने गरेका छन् । हुन त अन्य समयमा पनि यहाँका देबी मन्दिरश्रद्धाहरुमा श्रद्धालुहरू पुग्ने गरेका छन्  ।देवी मन्दिरहरुमा महाअष्टमी र महानवमीका दिन बिहानै देखी दर्शन र पूजाका लागी श्रद्धालुहरुको घुईचो थियो ।
भैरहवा र वरपरमा रहेका देवी मन्दिरहरु मध्ये केहीमा बलि चढने गरेको छ भने केहीमा बलि निषेध गरीएको छ । बलि चढेपनि नचढे पनि यहाँका देबी मन्दिर सहित अन्य मन्दिरहरुमा पनि अगाढ आस्था, स्नेह रहेको छ ।यहाँ भैरहवा क्षेत्रमा रहेका बिभिन्न दुर्गा मन्दिरहरुको बारेमा जानकारी प्रस्तुत गरेका छौ ।

दुर्गा मन्दिर (अन्नपूर्ण टोल)

यो मन्दिर सिद्धार्थनगरकोे वडानम्बर–८ अन्नपुर्ण टोलमा दुर्गा मन्दिर अवस्थित छ । अहिलेको बर्तमान मन्दिर केही वर्ष अघि निर्माण सम्पन्न भएको हो  । दसैंको समयमा मात्र नभई अन्य समयमा पनि यहाँ श्रद्धालुहरू पुजाअर्चनाका लागि पुग्ने गर्छन्  । मन्दिरको वर्तमान स्वरूप कलात्मक छ  । मन्दिरमा बलि चढ्दैन्  । तर मन्दिर पछाडी रहेको कालिका मन्दिरमा भने बलि चढछ । त्यहा मन्दिरको तर्फबाट नभई श्रद्धालुहरुको तर्फवाट भाकल गरे अनुसारका बलि दिईने गरेको छ । दुर्गा मन्दिरमा भने नरिवल चढाईने गरिन्छ । कब्रस्थान (चिहानघाट) बनाउने क्रममा पाल्पाबाट आएका एक सन्यासीले पुरानो धर्मशाला रहेको स्थानमा बसी स्थानीय बासिन्दाहरूसँगको सहमतीमा विक्रम् सम्बत २०२१ सालमा शक्तीपीठ स्थापना भएकोे बताइन्छ  । २०२५मा पूर्वाभिमुख भएको शिखर शैलीको मन्दिर बनाई देवीको प्रतिमा प्रतिस्थापन गरिएको थियो  । त्यो पुरानो मन्दिर अहिले पनि छ  । तर त्यस्लाई नभत्काई त्यसै राखी त्यस भित्र निर्माणका बिभिन्न सामग्री राखेको पाईएको छ । ५ वर्ष अघि वर्तमान नयाँ मन्दिर निर्माण सम्पन्न भई देबीको मूर्ति प्रतिस्थापन भएको हो  । यही मन्दिरमा अहिले दैनिक नित्य पुजा हुने गरिएको छ भने अन्य समयमा पनि पुजा हुने गरेको छ  । मन्दिर परिसरमा शिब, गणेश, लगायतका विभिन्न देबीदेबताका मन्दिर समेत छन्  । भैरहवाबासीका लागि यो पुजनियस्थलका रुपमा चिनिन्छ  ।यहाँ बाहिरबाट आउने तिर्थालुहरुका लागी धर्मशालाको पनि व्यवस्था छ ।

कालिका मन्दिर

आवारोडबाट बैंकरोड तर्फ निस्कनेबाटोमा यो मन्दिर रहेको छ । कालिकास्थानमा कालिका मन्दिर रहेकाले मन्दिरकै नामबाट यहाँको नाम पनि कालिकास्थान राखिएको हो  । यो मन्दिरमा बलि चढ्छ  । यो मन्दिरलाई भैरहवाको पुरानो शक्तिपीठका रूपमा लिने गरिन्छ  । मन्दिरको गर्भगृहमा कालिकाको प्रतिमा स्थापित गरिएको छ  । पुरानो जीर्ण मन्दिरलाई बिक्रम सम्बत् २०५१ सालमा जिर्णोद्वार गरी वर्तमान स्वरूपमा ल्याइएको हो  । कालिका मन्दिरको वर्तमान स्वरूप प्यागोडा शैलीको छ  । मन्दिरको अगाडी पिपलको ठुलो बृक्ष रहेको छ । त्यही पिपलमा भित्र दुर्गामाताको पूजा गरेपश्चात बाहिर आएर पिपलको रुखमा धागो बान्ने, फेदमा धुपवत्ति बाल्ने, त्रिशुल गाडने प्रचलन छ । मन्दिरको दक्षिण, पश्चिम र उत्तर तर्फ द्धिप प्रज्वलन गर्ने ठाउँ बनाईएको छ । मन्दिरमा श्रद्धालुहरूको घुइँचो दशैंको नौरथाका समयमा लाग्ने गर्छ भने अन्य समयमा पनि श्रद्धालुहरू पूजाका लागि पुग्ने गर्छन्  । मन्दिर परिसरमा बाहिर गणेश लगायत अन्य देवीदेवताका मूर्ति समेत छन्  । गणेशको ठुलो मुर्ति त्यहा रहेको छ । भैरहवा क्षेत्रमा गणेशको सबैभन्दा ठुलो मुर्ति त्यही हो । मंगलवार पनि श्रद्धालुहरु पुग्ने गर्छन् ।

कारणीमाई मन्दिर

कारणीमाई मन्दिर सिद्धार्थनगर नगरपालिका वडानम्बर–५ हाटबजार क्षेत्रमा छ  । जिल्ला प्रशासन कार्यालयको दक्षिण पट्टी सिँचाई कार्यालय जाने स्थानमा यो मन्दिर छ  । करणीमाई मन्दिर भैरहवाको पुरानो मन्दिर हो । बेथरी बजार बाट भैरहवा सदरमुकाम स्थानान्तरण हुदाको समय अघिनै यो मन्दिरको अस्तित्व रहेको बताईन्छ ।मन्दिरमा ठुलो पिपलको बृक्ष रहेको छ । जस्को पुर्ब तर्फ फेदमा भित्र कारणीमाईको पिन्ड राखीएको छ । त्यही पिन्डको त्यहा पूजा हुन्छ। जसलाई निकै पबित्र मानिन्छ । भारतको बैष्णोदेवीमा पनि दुर्गामाताको पिन्डी रहेको छ । यो मन्दिरलाई पनि आस्थाको केन्द्रका रूपमा लिने गरिन्छ  । मन्दिर परिसरमा विभिन्न देबीदेबताका मूर्तिहरू छन्  । भारत राजस्थानबाट बाबा,पन्डित योगीहरु भैरहवा क्षेत्र हुदै पशुपति नाथ, मुक्तिनाथ जाने क्रममा यसै स्थानमा बासबस्ने गरेको र त्यतिबेला यहाँ घना जंगल रहेको र योगीहरुलाई बास बस्न पनि डर लाग्ने गरेको हुदा पछि राजस्थानबाटै कारणीमाईको पिन्डी ल्याई त्यहा स्थापना गरीएको जस्ता तथ्यहरु रहेको ईतिहासका जानकार एवं साहित्यकार विजय सागर बताउछन् । मन्दिर नजिकै घर रहेका श्रेष्ठले यो मन्दिर पनि शक्तीपिठका रुपमा रहेको बताउछन् । यो भैरहवा क्षेत्रकै सबैभन्दा पुरानो मन्दिर हो, बिभिन्न तथ्य अनुसार ४।५ सय वर्ष पुरानो हुनु पर्छ, श्रेष्ठ भन्छन् ।
कारणीमाई मन्दिर व्यवस्थापन समितीका सचिब बसन्त श्रेष्ठले प्राचिन मन्दिर भए पनि ओझेलमा परेको बताउछन् । ओझेलमा त परयो परयो मन्दिरको भएको जग्गा पनि अतिक्रमणमा परेको छ । मन्दिरको जग्गा ४ कट्ठा बढी भए पनि नजिकैका सरकारी निकायहरुलेनै जग्गा अतिक्रमण गरी तारबार गरेका छन् । मन्दिरको करीब २ कट्ठा बढी जमिन अतिक्रमण भएको छ । मन्दिरबाट दक्षिण तर्फ सिचाई कार्यालय जाने बाटो बनाईएको छ । दक्षिण तर्फनै नजिकै संघिए आयोजना कार्यान्वयन इकाई रुपन्देहीको कार्यालय छ । मन्दिर हुदै सिचाई कार्यालय र संघिय आयोजना कार्यान्वयन कार्यालय जाने बाटो बन्द गर्न स्थानियले माग गरेका छन् । दुबै कार्यालय प्रबेश गर्ने मुल बाटो हाटबजारमै रहेकोले पनि मन्दिर हुदै कार्यालय जानेबाटो बन्द गर्नु पर्छ, साहित्यकार श्रेष्ठले भने । पुर्व तर्फ छेवैमा नगरपालिकाको कार्यालय भवन निर्माणका क्रममा छ । उत्तर तर्फ जिल्ला प्रशासन कार्यालय भवन र जिल्ला समन्वय समिति रहेको छ ।

बरदायनी मा दुर्गा मन्दिर

बरदायनी माँ दुर्गा मन्दिरको स्थापना सुब्बा हितमान शेरचनले आफ्ना स्वर्गीय मातापिता सुब्बा हर्षमान शेरचन र उमादेवी शेरचनको नाममा २०२४ सालमा स्थापना गराएका हुन्  । मन्दिरमा बलि नचढाउने गरि हिंसारहित बलि (नरिवल, कुभिन्डो) दिन आग्रह गर्र्दै यो मन्दिर स्थापना भएको हो  । नगरपालिका वडानम्बर–६, मा अवस्थित यो मन्दिर पक्लिहवा रोडबाट पश्चिमतर्फ पुरानो राइसमिल क्षेत्रमा रहेको छ  । अहिले मन्दिर जाने मार्गको नाम सुब्बा हितमान शेरचन मार्ग राखीएको छ  । मन्दिर निकै कलात्मक बनाईएको छ  । श्रद्धालुहरू यहाँ नियमित पुजापाठका लागि जाने गर्छन्  । मन्दिर क्षेत्रमा अहिले सामुदायिक सेवा केन्द्रको कार्यालय पनि छ  । पुरानो मन्दिरलाई केही समय अघि वर्तमान स्वरूपमा ल्याइएको हो  । मन्दिर परीसरमा पूर्व पट्टी गणेश मन्दिर र नागस्थान (नाग मन्दिर) पनि रहेको छ  । पिपलको बुटमै नागस्थान छ  ।

दुर्गा मन्दिर (मेउडिहवा)

पक्लिहवा (मेउडिहवा) वडानम्बर–२, सिद्धार्थनगरमा दुर्गा मन्दिर तथा मौलोपूजा समिति छ  । मन्दिरमा स्थानीयहरू पूजाआजाका लागि जाने गर्छन्  । यहाँ बली पनि चढ्ने गरेको छ भने मौलोपुजा पनि हुने गरेको छ  । यो मन्दिर २०२७ सालमा स्थापना भएको हो  । त्यसैगरी झन्डी बजार क्षेत्रमा पनि दुर्गा मन्दिर रहेको छ  । पक्लिहवाबाट कृषि क्याम्पस हँुदै मेडिकल कलेज जानेबाटोमा यो मन्दिर रहेको छ  ।

गल्लामण्डी दुर्गा मन्दिर

गल्लामण्डीको सुगरमिल क्षेत्रमा रहेको दुर्गा मन्दिर पनि आस्थाको केन्द्रका रूपमा छ  । यो मन्दिरमा पनि बलि चढ्दैन  । मन्दिरमा नियमित पूजा हुने गर्छ  । मन्दिर निकै कलात्मक छ  । त्यसैगरी भैरहवाकै बैंक कलोनी, पड्सरी लगायतका स्थानमा पनि दुर्गा मन्दिर छन्  । सबै मन्दिरहरूमा दशैंको समयमा श्रद्धालुहरूको भिड हुने गर्छ  । मन्दिरको अहिले जिणोद्वार गरी रंगरोगन गरी चिटिक्क बनाइएको छ  ।
बैंक कलोनी र डाँडा गाउँको दुर्गा मन्दिर
सिद्धार्थ नगर नगर पालिका वडा नम्बर ८ बैंक कलोनीमा रहेको दुर्गा मन्दिर पनि धेरै पुरानो मन्दिर हो  । दशैंका बेला मात्र नभई अन्य समयमा पनि यहा श्रद्धालुहरुको  भिड  लाग्छ  । त्यसै गरी सिद्धार्थनगर वडा नम्बर १२ डाडागाउँमा पनि दुर्गा मन्दिर रहेको छ  । त्यहाँ पनि टोलबासीहरु पुजाका लागी पुग्ने गर्छन्  ।

अन्य देवी मन्दिर तथा आस्था केन्द्रहरु

भैरहवा र वरपर पनि अन्य देवी मन्दिर र आस्था केन्द्रहरु रहेका छन्  । भैरहवा आँखा अस्पताल नजिकै दरखसवामा पनि दुर्गा मन्दिर रहेको छ  । उता नजिकै पडसरीको दुर्गा मन्दिर, सिनपा वडा नम्बर ५ मा दुर्गा मन्दिर, गल्लामण्डीमा दुर्गा मन्दिर,नारायण स्थानमा नारायण मन्दिर, मैत्रीपथमा पशुपतिनाथको मन्दिर, बसडिलवामा शिब मन्दिर, लुम्बिनी रोडमा बिश्वकर्मा मन्दिर लगायत, मैत्रीपथमा राधाकृष्ण मन्दिर लगायत विभिन्न मन्दिरहरु भैरहवा क्षेत्रमा रहेका छन्  ।